Ontbinding ingebrekestelling en verzuim: baanbrekend arrest van de Hoge Raad!

Op 11 oktober 2019 is een uitspraak van de Hoge Raad verschenen in de zaak Fraanje/Alukon. Deze uitspraak gaat over ontbinding, ingebrekestelling en verzuim. Belangrijke onderwerpen waar iedereen mee te maken heeft.

Sportpunt Zeeland

Fraanje is hoofdaannemer met betrekking tot het project Sportpunt Zeeland te Goes. Het project bestond uit vijf bouwdelen, te weten een zwembad, squashgedeelte, topsporthal, entree, kantoren en het “regenbos”.

Onderaannemingsovereenkomst

Met betrekking tot dit project heeft Fraanje in april 2013 een overeenkomst tot onderaanneming gesloten met Alukon, strekkende tot de levering van aluminium kozijnen en vliesgevels, beglazing en zetwerk. Hiervoor wordt een aanneemsom van € 155.000,= afgesproken.

Vertraging

Op 23 mei 2013 vindt overleg over de planning plaats. Op 5 juli 2013 constateert Fraanje een vertraging in het werk en vraagt Alukon om een plan van aanpak. Op 11 juli 2013 komt er een positieve reactie van Alukon met een planning daarbij.

Verzuim

Toch constateert Fraanje begin september 2013 dat Alukon nog steeds niet nakomt. Op 6 september 2013 sommeert Fraanje Alukon tot nakoming van haar verplichtingen. Een dergelijke sommatie is veelal een opstapje naar verzuim. Het stadium van verzuim is juridisch van belang, omdat daaraan rechtsgevolgen (ontbinding, schadevergoeding etc.) kunnen worden gekoppeld.

De “tweetrapsraket”

Op 17 september 2013 doet de sommatie van de advocaat van Fraanje een sommatiebrief uitgaan. De advocaat bouwt in zijn brief een soort “tweetrapsraket” in. Dit houdt in dat de advocaat sommeert om bepaalde verplichtingen voor bepaalde termijnen na te komen en om te bevestigen dat zij daaraan zal voldoen.

Bouwfouten

Kort daarna worden er bouwfouten geconstateerd.
Er volgt wederom een sommatiebrief, gedateerd 24 september 2013. Alukon zegt ook toe behoorlijk na te zullen komen. Het betreffende bericht dateert van twee dagen daarna, dus van 26 september 2013.

Ontbindingsbrief

Begin oktober constateert Fraanje evenwel dat er toch niet wordt nagekomen, althans niet naar haar zin. Op 2 oktober 2013 doet zij een ontbindingsbrief aan Alukon uitgaan door middel waarvan een einde wordt gemaakt aan de overeenkomst en aanspraak wordt gemaakt op schadevergoeding, bestaande uit de compensatie van kosten die moeten worden gemaakt om derden het werk behoorlijk af te laten maken.

Herstel door derden

Partijen hebben op 21 oktober 2013 nog overlegd, maar vruchteloos. Partijen beëindigen de contacten en de resterende werkzaamheden worden door derden uitgevoerd.

Het positieve contractsbelang

Alukon begint de procedure. In die procedure bestrijdt Alukon dat de ontbinding van de overeenkomst door Fraanje terecht zou zijn. Alukon maakt aanspraak op betaling van haar positieve contractsbelang van € 65.110,=. Zij merkt de beëindigingsbrief van Fraanje aan als een opzegging. Er moet dan worden afgerekend naar het positieve contractsbelang. Dat is dan de winst bestaande uit de aanneemsom vermeerderd met het meerwerk vermeerderd met de leegloopkosten minus de bespaarde kosten.

Verklaring voor recht

In de procedure voert Fraanje verweer. Fraanje houdt vast aan de ontbinding en vordert een daartoe strekkende verklaring voor recht, luidende dat er terecht is ontbonden, althans dat er alsnog door de rechter wordt ontbonden. Dat laatste heeft te maken met het voorschrift van artikel 7:256 lid 1 BW, waarin staat dat ontbinding van een aannemingsovereenkomst niet voor oplevering mag worden ontbonden zonder betrokkenheid van de rechter.

Terugbetaling en schadevergoeding

Maar dit zijspoor daargelaten: Fraanje vordert ook terugbetaling van een bedrag van € 56.265,= plus aanvullende schadevergoeding van € 152.777,29.

Oordeel rechtbank

De Rechtbank vindt dat Fraanje de overeenkomst niet terecht heeft ontbonden en zij ziet ook geen reden om de overeenkomst alsnog te ontbinden. De Rechtbank vindt ook dat Alukon recht heeft op de vergoeding van het door haar gevorderde positieve contactsbelang van € 65.110,= en eventueel aanvullende schade.

Ontbinding te prematuur

Het Hof bekrachtigt de uitspraak van de Rechtbank. Er wordt –heel kort- overwogen dat Fraanje bij het versturen van de ontbindingsbrief op 2 oktober 2013 te voortvarend heeft gehandeld en dat aan de op 6 september 2013 en 17 september 2013 verzonden sommatiebrieven te korte hersteltermijnen zijn gekoppeld. Verder vinden de Rechtbank en het Hof dat de ontbinding wordt geblokkeerd door de bereidverklaring van Alukon om alsnog herstel te doen, gedateerd 26 september 2013. Van het laat presteren was met andere woorden geen sprake; de ontbinding is prematuur.

Cassatie

In cassatie gaat de uitspraak van de Rechtbank en het Hof over de kop. De Hoge Raad geeft in zijn uitspraak allereerst regels over hoe om te gaan met sommaties, verzuim en aanspraken op ontbinding.

De te stellen termijn

De Hoge Raad zegt dat de te gunnen termijn afhangt van de omstandigheden van het geval. Een relevante omstandigheid is de tijd die al verstreken is vanaf het moment dat de schuldenaar voor het eerst is aangeschreven; de schuldenaar is voorbereid. De schuldenaar kan met andere woorden niet achterover leunen totdat hij aangemaand wordt. Termijnen die eerder gesteld zijn, zijn ook van belang voor de redelijkheid van de termijn. Dat kan dus tot een kortere termijn leiden ten opzichte van het geval dat er niet eerder aangemaand is. Ook door de schuldenaar gewekte verwachtingen tellen mee. Of eerdere sommaties voldeden aan de letteren van de wet (dan gaat het om de vereiste voor ingebrekestelling) staat daaraan niet in de weg.

Goedkeuring sommatiebrieven, ontbindingsbrief en “tweetrapsraket”

Legt de Hoge Raad deze voorschriften tegen de op 17 september 2013 en 24 september 2013 gedane sommaties, dan kunnen die sommaties volgens de Hoge Raad de toets der kritiek doorstaan. Uit de uitspraak van de Hoge Raad vloeit ook voort dat de hierboven geschetste “tweetrapsraket” wordt goedgekeurd.

De Hoge Raad vindt verder dat aan de op zich positieve reactie van Alukon van 26 september 2013 eisen mochten worden gesteld; het Hof had een reactie van Alukon niet voetstoots mogen goedkeuren en mogen aannemen dat dat bericht aan de ontbinding van 2 oktober 2013 in de weg stond. Verder gaat een deel van de uitspraak van de Hoge Raad nog over de bespreking van 21 oktober 2013. Die bespreking heeft volgens de Hoge Raad niet gemaakt dat de ontbinding in dat opzicht niet gerechtvaardigd zou zijn.

Vernietiging en verwijzing

Het gevolg van dit alles is dat de uitspraak van het gerechtshof wordt vernietigd en dat er wordt terugverwezen naar een ander hof ter afdoening.

Contact met de advocaat loont

Bedenk bij het stellen van termijnen of daaraan daadwerkelijk gevolg kan worden gegeven. Hanteer de tweetrapsraket om bij lange termijnen snel duidelijkheid te hebben. Controleer wat u precies vraagt. Controleer ook of het antwoord “matcht”. Betrek eerdere contacten bij het bepalen van de termijn. En stel u de vraag wat de reactie of houding bij die eerdere contacten was. Wees verder niet te driest bij het inkorten van termijnen om niet in de problemen te komen. En laat sommaties wel voldoen aan de letteren van de wet. U wilt niet de deur openzetten tot discussies hierover. En verder, contact met de advocaat loont. U ziet dat de Hoge Raad er aan te pas heeft moeten komen om Rechtbank en Hof te corrigeren. Het loont met andere woorden om het in één keer goed te doen. Laat uw gedachten en stappen van tevoren controleren en dan weet u in ieder geval dat u in het voortraject juist heeft gehandeld.

Bron: ECLI:NL:HR:2019:1581, Hoge Raad, 18/03/216

Lees ook: Zo werkt ingebrekestelling en verzuim: verspeel geen rechten!