Wie kan aanspraak maken op fosfaatrechten bij einde pacht?

Blog

Update: onderstaand artikel is niet meer van toepassing door nieuwe rechtspraak. Lees hier verder: Fosfaatrechten zijn van de pachter of toch niet?

Op 1 januari 2018 zal waarschijnlijk het stelsel van fosfaatrechten voor de melkveehouderij in werking treden. Dit artikel bespreekt de vraag wie aanspraak kan maken op de fosfaatrechten bij het einde van de pacht.

Achtergrond invoering fosfaatrechten

De Nederlandse melkveehouderij heeft in de afgelopen jaren, met het oog op de afschaffing van het melkquotum per 1 april 2015, flink geïnvesteerd in de bouw van (grotere) melkveestallen. Dit heeft geleid tot een toename van de fosfaatproductie uit dierlijke mest, waardoor het nationale fosfaatplafond van 172,9 miljoen kg fosfaat in 2015 en in 2016 is overschreden. Het fosfaatplafond is een belangrijke voorwaarde die de Europese Commissie aan Nederland stelt voor het behoud van de derogatie. Met deze derogatie mogen Nederlandse boeren meer stikstof uit dierlijke mest gebruiken op de landbouwgronden. Dit levert een kostenbesparing op voor de mestafzet en de aanvoer van kunstmest.

Het fosfaatrechtenstelsel in een notendop

Het kabinet heeft op 2 juli 2015 aangekondigd dat binnen de melkveehouderij een stelsel van fosfaatrechten zal worden geïntroduceerd. Hiermee wordt voor elk melkveebedrijf in Nederland een maximum vastgesteld voor de fosfaatproductie. Het doel van het stelsel is dat de fosfaatproductie binnen het fosfaatplafond zal blijven, zodat de derogatie wordt gewaarborgd. De fosfaatrechten zullen waarschijnlijk per 1 januari 2018 worden ingevoerd.

Het aantal fosfaatrechten dat een melkveehouder zal verkrijgen, wordt bepaald door het aantal stuks melkvee dat op 2 juli 2015 op het bedrijf aanwezig was te vermenigvuldigen met de forfaitaire fosfaatnorm van het melkvee in het betreffende kalenderjaar. Indien de fosfaatproductie vanaf 2018 hoger is dan de toegekende fosfaatrechten, dreigt voor de melkveehouder een bestuurlijke boete. Groei van de veestapel na 2 juli 2015 wordt in beginsel niet meegeteld bij de toekenning van de rechten en is zodoende voor rekening en risico van de melkveehouder.

Fosfaatrechten bij einde pacht

Het belang
De fosfaatrechten zullen in beginsel vrij overdraagbaar zijn binnen de melkveehouderij. Een uitwisseling met varkens- en pluimveerechten zal niet mogelijk zijn. De melkveehouder verkrijgt na de invoering dus verhandelbare fosfaatrechten met een zekere economische waarde. Volgens een voorzichtige schatting zullen de fosfaatrechten mogelijk enkele duizenden euro’s waard zijn. Hierin is ook meteen het belang gelegen van de vraag wie aanspraak kan maken op de fosfaatrechten bij het einde van de pacht. Het wetsvoorstel fosfaatrechten bevat hierover geen bijzondere regeling. Een vergelijking met overige productiebeperkende of bedrijfsspecifieke rechten ligt dan ook voor de hand.

Melk- en suikerquotum en productierechten
Onder het regime van het melkquotum (vervallen per 1 april 2015), het suikerquotum (vervalt per 1 oktober 2017) en de varkens- en pluimveerechten is in de pachtrechtspraak bepaald, dat de pachter in beginsel als “goed pachter” het met de grond samenhangende quotum of de productierechten bij het einde van de pacht aan de verpachter moet leveren en de pachter daarvoor op grond van de redelijkheid en billijkheid de helft van de waarde terug ontvangt (Pachthof Arnhem 11 januari 2011, ECLI:NL:GHARN:2011:BP0854, Barendse/Barendse). De gedachte hierachter is dat de verpachter, die bij het einde van de pacht zelf wil gaan produceren of dit aan een opvolgend pachter wenst over te laten, een quotum nodig heeft.

Toeslagrechten
Daarentegen komen toeslagrechten of betalingsrechten, die op basis van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid aan de landbouwer worden toegekend, volgens de pachtrechtspraak uitsluitend toe aan de pachter (Pachthof Arnhem 22 juni 2010, Agr.r. 2010/5584 Van Dijk/Kampen). Toeslagrechten worden toegekend op basis van subsidiabele hectaren landbouwgrond en zijn hierdoor niet gekoppeld aan ‘concrete percelen’. Ook de aard van de toeslagrechten, als directe inkomenssteun, zou zich moeilijk verenigen met een overdracht van de rechten aan de verpachter bij het einde van de pacht.

Niet-overdraagbare fosfaatrechten
Wat zal gelden voor de fosfaatrechten? Er dient onderscheid te worden gemaakt tussen overdraagbare en niet-overdraagbare fosfaatrechten. Na invoering zullen de fosfaatrechten bij elke overdracht met 10% worden afgeroomd. De verkrijger ontvangt dus in beginsel slechts 90% van de overgedragen fosfaatrechten. Deze 90% rechten zijn vrij overdraagbaar. De afgeroomde 10% van de rechten vervallen in een fosfaatbank en worden in de toekomst toegekend aan melkveehouders die aan strikte voorwaarden voldoen. Deze specifiek toegekende fosfaatrechten zullen niet meer overdraagbaar zijn. Dit betekent dat voor die rechten bij het einde van de pacht ook geen discussie mogelijk lijkt te zijn. De niet-overdraagbare fosfaatrechten zullen bij de pachter blijven.

Overdraagbare fosfaatrechten
De overige fosfaatrechten, die niet door afroming zijn getroffen, blijven vrij overdraagbaar. Wat geldt dan bij het einde van de pacht? Voor de benadering van de toeslagrechten pleit, dat ook fosfaatrechten niet worden gekoppeld aan de grond. Fosfaatrechten worden toegekend aan het melkveebedrijf dat houder is van melkvee. Hiervoor is het aantal (gepachte) hectaren landbouwgrond niet van belang. Bedrijven die grondgebonden zijn worden slechts (gedeeltelijk) ontzien bij de afroming van fosfaatrechten. Toch vermoed ik dat een aansluiting bij het melk- en suikerquotum en de productierechten meer voor de hand ligt. Het fosfaatrecht is namelijk ook een duidelijk voorbeeld van een productiebeperkende maatregel. Zonder fosfaatrechten is het voor de verpachter bij het einde van de pacht niet mogelijk om de melkveehouderij zelf te gaan exploiteren. Dit zou betekenen dat de pachter bij het einde van de pacht de fosfaatrechten aan de verpachter zou moeten overdragen tegen ontvangst van de helft van de waarde van de rechten. Het is afwachten hoe de pachtrechtspraak vanaf 2018 met deze kwestie zal omgaan.

Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van pacht, mestwetgeving en fosfaatrechten of heeft u hierover vragen, neem dan contact op met één van onze specialisten.