Portretrecht en de topsport: zo zit het

Wie kent hem niet. Eén van de mooiste goals van het wereldkampioenschap voetbal in 2014. Heel Nederland, nee heel de wereld, kon zijn ogen niet geloven. Robin van Persie die in de eerste groepswedstrijd met een prachtige zweefduik en een fenomenale kopbal de stand gelijk bracht tegen Spanje. Ook de mediaproducenten van Calvé zagen dit, en besloten in te haken op deze inkopper. Niet veel later hadden zij een poster gemaakt waarop een jonge Van Persie eenzelfde zweefduik maakte. Maar mag een afbeelding van een sporter zomaar gebruikt worden? Wat komt hier allemaal bij kijken?

Exploitatie van sportprestaties

De populariteit van topsporters wordt in toenemende mate geëxploiteerd: gebruikt om winst te maken. Zeker als die populariteit het gevolg is van topprestaties op sportevenementen met een hoge marktwaarde, zoals de Olympische Spelen, wereld- en Europese kampioenschappen, de Tour de France of grandslamtoernooien, willen bedrijven maar al te graag met de betreffende sporter geassocieerd worden.

De rechten van de topsporter: portretrecht

Een topsporter heeft zelf ook een commercieel en financieel belang bij de exploitatie van zijn populariteit. Maar om te voorkomen dat zijn populariteit door bedrijven wordt misbruikt heeft een topsporter een eigen recht op exploitatie van zijn naam, persoon en prestaties. En moet hij toestemming geven voor de commerciële exploitatie daarvan.

De rechtspraak heeft namelijk bepaald dat het commerciële en financiële belang van een topsporter gezien kan worden als een redelijk belang in de zin van artikel 21 van de Auteurswet. Op grond van dit artikel is het openbaar maken en verveelvoudigen van een portret niet toegestaan zonder toestemming van degene die op het portret afgebeeld staat, als het redelijk belang van diegene zich tegen de openbaarmaking verzet. Dit wordt ook wel het portretrecht genoemd.

De topsporter mag een vergoeding vragen voor de toestemming om zijn portret voor commerciële doeleinden te gebruiken. Op deze manier kan hij zelf ook zijn populariteit verzilveren. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een sponsorcontract. Hierbij geeft de topsporter aan de sponsor het recht om voor reclame en andere communicatiedoeleinden gebruik te maken van zijn portret.

Wat wordt er allemaal onder een portret verstaan?

Volgens de Auteurswet wordt onder een portret verstaan: “Een afbeelding van een gelaat van een persoon, met of zonder die van verdere lichaamsdelen, op welke wijze zij ook vervaardigd is.” Hieruit blijkt dat het niet van belang is welke techniek of welk medium gebruikt is. Een portret kan dus zowel met potlood, pen of penseel als met een fototoestel, filmcamera of zelfs een scanapparaat worden gemaakt.

Om te kunnen spreken van een portret moet er daarnaast sprake zijn van een feitelijke overeenstemming, een visuele gelijkenis, tussen de afbeelding en de gelaatstrekken van de persoon. Dit blijkt uit het zogenaamde Ja Zuster Nee Zuster-arrest. De Hoge Raad bepaalde in dit arrest dat niet van een portret gesproken kan worden als het gelaat dat op een voorwerp (zoals een poppetje of een T-shirt) is afgebeeld geen feitelijke overeenstemming vertoont met de gelaatstrekken van de persoon in kwestie.

Bij actiefoto’s of een filmopname zal de vraag of er sprake is van feitelijke overeenstemming niet moeilijk te beantwoorden zijn. In die gevallen is er bijna altijd voldaan aan het vereiste van minimumgelijkenis, waardoor identificatie mogelijk is. Behalve een minimum aan gelijkenis, spelen de mate van bekendheid van de topsporter en de omstandigheden die voor het publiek de herkenbaarheid vergemakkelijken, zoals het vermelden van de sport of de karakteristieke houding van een sporter, een rol bij de vraag of er sprake is van feitelijke overeenstemming.

Heeft een amateur-topsporter ook portretrecht?

Het portretrecht geldt onder omstandigheden ook voor amateur-topsporters. In het arrest Vanderlyde/Uitgeverij Spaarnestad verzette een amateur-topsporter zich tegen de publicatie van zijn portret in een weekblad. Het portret was zonder zijn opdracht gemaakt en hij had voor de publicatie geen toestemming verleend of financiële vergoeding ontvangen. De rechtbank overwoog dat ook een amateur-topsporter recht heeft op verzilvering van zijn populariteit, als die populariteit marktwaarde blijkt te hebben.

Conclusie

Topsporters kunnen een financiële vergoeding vragen voor de toestemming om gebruik te maken van hun portret. Daarnaast kunnen zij zich verzetten tegen gebruik van hun portret, als zij daar geen toestemming voor hebben gegeven. De topsporter kan er namelijk een financieel belang bij hebben, of er kan sprake zijn van een privacyschending. Is er zonder toestemming voor commerciële doeleinden gebruik gemaakt van een portret? Dan kan de topsporter ook een schadevergoeding eisen. De hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de omstandigheden van het geval.

Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of behoefte aan advies? Neem dan gerust vrijblijvend contact op met onze sportrechtadvocaat om de mogelijkheden te bespreken.